XÓI MÒN ĐẤT

Người đăng : Nông Nghiệp

Lượt xem : 5

Tạo lúc : Mon, 30/06/2025 20:26

Cập nhật lúc : 20:26pm 30/06/2025

THỂ LOẠIChăm Sóc Đất Đất Và Cải Tạo Đất

Xói Mòn Đất: Hiểm Họa Thầm Lặng Đe Dọa Nông Nghiệp Và Môi Trường Bền Vững

Xói mòn đất là một quá trình tự nhiên, nhưng đang bị đẩy nhanh đáng báo động bởi các hoạt động của con người, trở thành một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với nông nghiệp và môi trường toàn cầu. Việc mất đi lớp đất mặt màu mỡ không chỉ làm giảm năng suất cây trồng mà còn gây ra nhiều hệ lụy lâu dài khác. Hiểu rõ về xói mòn đất, nguyên nhân, tác hại và các biện pháp phòng chống khoa học là chìa khóa để bảo vệ tài nguyên đất quý giá. Bài viết này từ congnghenongnghiep.vn sẽ trình bày một cách khoa học về xói mòn đất và những kỹ thuật quản lý hiệu quả.

1. Giới Thiệu Chung Về Xói Mòn Đất

Xói mòn đất là quá trình phong hóa, cuốn trôi và di chuyển các hạt đất từ vị trí này sang vị trí khác dưới tác động của các tác nhân tự nhiên như nước (mưa, dòng chảy), gió, băng tuyết hoặc trọng lực. Mặc dù là một quá trình tự nhiên, nhưng sự can thiệp của con người (như phá rừng, canh tác không hợp lý) đã làm gia tăng tốc độ xói mòn lên gấp nhiều lần.

2. Các Dạng Xói Mòn Đất Chính

Xói mòn đất có thể biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau, tùy thuộc vào tác nhân và mức độ:

Xói mòn do nước: Đây là dạng phổ biến nhất ở Việt Nam với khí hậu nhiệt đới ẩm, mưa nhiều.
- Xói mòn bề mặt (rửa trôi): Nước mưa chảy tràn trên bề mặt đất, cuốn đi lớp đất mặt mịn màng.
- Xói mòn rãnh nhỏ: Nước mưa tập trung chảy thành các dòng nhỏ, tạo thành những rãnh nông trên bề mặt.
- Xói mòn rãnh xói mòn (xói mòn máng xói): Các rãnh nhỏ sâu dần và rộng ra, tạo thành các máng xói lớn trên sườn dốc.
- Xói mòn do trọng lực (lở đất, trượt lở): Xảy ra trên các sườn dốc đứng khi đất bị bão hòa nước, mất liên kết và trượt xuống.
- Theo John Seymour và Hervert Girardet, 75.000 triệu tấn đất mặt bị xói mòn hàng năm trên thế giới, tương đương với 15 tấn trên một đơn vị đầu người. 27 triệu acres đất nông nghiệp bị mất hàng năm do sự xói mòn đó.
Xói mòn do gió: Xảy ra ở các vùng khô hạn, đất rời rạc, ít lớp phủ thực vật. Gió cuốn đi các hạt đất mịn, bụi.

3. Nguyên Nhân Gây Xói Mòn Đất

Nạn phá rừng bừa bãi và nông nghiệp quy mô lớn được tiến hành nhằm phục vụ cho đời sống văn hóa vật chất của các nước phát triển. Tuy nhiên, nguyên nhân sâu xa của nó thì bắt nguồn từ hàng nghìn năm trước.

Tác động của nước: Mưa lớn là nguồn gốc của tính axit này. Mưa lớn và tập trung là nguyên nhân chính gây xói mòn đất ở Bangladesh. Lượng mưa mất đi do chảy trên bề mặt là tương đối cao trong mùa mưa.
Mất lớp phủ thực vật: Đây là nguyên nhân hàng đầu. Khi đất trần trụi (do phá rừng, đốt nương làm rẫy, cày xới), nó mất đi sự bảo vệ của lá cây và hệ thống rễ, dễ bị nước và gió cuốn trôi. Đất nông nghiệp trống và mưa nhiều vào mùa mưa là nguyên nhân chính gây xói mòn đất ở Bangladesh.
Canh tác không hợp lý:
- Cày xới quá mức: Đặc biệt cày theo chiều dốc làm tăng tốc độ dòng chảy của nước, cuốn trôi lớp đất mặt.
- Độc canh và canh tác liên tục: Làm đất mất đi chất hữu cơ, giảm độ tơi xốp và khả năng chống chịu xói mòn.
- Thiếu bổ sung chất hữu cơ: Đất nghèo chất hữu cơ dễ bị phân rã cấu trúc và dễ bị cuốn trôi hơn.
- Việc tiêu diệt vi sinh vật do phân hóa học và thuốc trừ sâu gây nên.
Địa hình dốc: Các vùng đồi núi có độ dốc lớn tự nhiên dễ bị xói mòn hơn.
Chăn thả quá mức: Gia súc ăn hết thảm thực vật, làm đất bị nén chặt và lộ thiên, dễ xói mòn. Xói mòn gây ra bởi cừu, bò và dê cũng là một vấn đề nghiêm trọng.

4. Tác Hại Của Xói Mòn Đất

Xói mòn đất gây ra nhiều tác hại nghiêm trọng và lâu dài:

Giảm độ phì nhiêu của đất: Lớp đất mặt màu mỡ nhất, giàu dinh dưỡng và chất hữu cơ bị cuốn trôi. Điều này khiến đất kém khả năng bảo tồn chất dinh dưỡng, nông dân buộc phải dùng phân hóa học nhiều hơn để bù vào. Độ phì của lớp phủ là cân bằng và làm giàu các nguyên tố vi lượng và phân hủy chậm và chắc chắn.
Giảm năng suất cây trồng: Đất bạc màu, dinh dưỡng kém dẫn đến cây còi cọc, năng suất thấp. Sản lượng đất nông nghiệp ít hơn nhiều so với sản lượng rừng tự nhiên mặc dù có nhiều tác động đầu vào nhân tạo (ngoại lai).
Sa mạc hóa: Quá trình phá rừng ở những cánh rừng mưa nhiệt đới tại châu Á và Brazil cứ tiếp tục với tốc độ hiện tại, lượng oxy trên trái đất sẽ suy giảm và niềm vui của mùa xuân trên hành tinh này sẽ bị thay thế bởi sự cằn cỗi của mùa đông. Nếu quá trình phá rừng ở những cánh rừng mưa nhiệt đới tại châu Á và Brazil cứ tiếp tục với tốc độ hiện tại, lượng ôxi trên trái đất sẽ suy giảm và niềm vui của mùa xuân trên hành tinh này sẽ bị thay thế bởi sự cằn cỗi của mùa đông.
Ô nhiễm nguồn nước: Bùn đất và các chất hóa học (từ phân bón, thuốc trừ sâu) bị cuốn trôi xuống sông, suối, ao, hồ, gây ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng đến đời sống thủy sinh và sức khỏe con người. Ở Bangladesh, sự ô nhiễm này gây ra kết quả là sản phẩm nhiễm độc, đất bị thoái hóa, và cá, chim cũng như những con vật khác trong vùng nông thôn đều biến mất.
Gia tăng thiên tai: Xói mòn làm mất khả năng giữ nước của đất, góp phần gây ra lũ lụt vào mùa mưa và hạn hán vào mùa khô.

5. Biện Pháp Phòng Chống Và Cải Tạo Xói Mòn Đất Khoa Học

Để bảo vệ đất và chống xói mòn, cần áp dụng các biện pháp tổng hợp:

5.1. Tăng Cường Lớp Phủ Thực Vật Và Chất Hữu Cơ

Bề mặt của đất luôn cần được bao phủ bởi thảm thực vật hoặc các chất hữu cơ.

Phủ đất (Mulching): Phủ rơm rạ, cỏ khô, tàn dư cây trồng, lá cây, mùn cưa lên bề mặt đất. Lớp phủ bảo vệ đất khỏi tác động trực tiếp của mưa và gió, ngăn ngừa sự bốc hơi nước và giữ độ ẩm. Lớp phủ phát triển kết cấu tơi xốp trên mặt đất, từ đó làm tăng khả năng giữ nước và độ ẩm tối đa. Lớp phủ giúp giảm cỏ dại trên mặt đất nên việc phủ liên tục là một biện pháp khống chế cỏ dại rất tốt.
Trồng cây che phủ (Cover Crop) và phân xanh (Green Manure): Các loại cây này giúp giữ ẩm, chống xói mòn, sản xuất sinh khối, và khi vùi vào đất sẽ cung cấp lượng chất hữu cơ cần thiết, cải thiện chất lượng đất.
Trồng cây và cỏ dọc đường ranh giới: Khu vực ranh giới của nông trang cần được bao phủ bởi thảm thực vật bằng việc trồng cây lâu năm và cỏ. Rễ cây và cỏ giúp giữ đất chắc chắn nên vùng ranh giới không bao giờ bị sụt lở và còn kiểm tra được sự rửa trôi đất mặt. Cây chắn gió dọc khu vực ranh giới rất tốt cho việc bảo vệ cây trồng khỏi gió lớn.

5.2. Áp Dụng Kỹ Thuật Canh Tác Hợp Lý

Hạn chế cày xới sâu và quá mức: Cày xới ít hoặc không cày xới giúp duy trì cấu trúc đất, tăng cường chất hữu cơ và giảm xói mòn. Fukuoka vốn đã thôi việc cày đất trong các ruộng lúa của mình rồi , và ông không cày xới đất hay giữ nước lại suốt vụ - như cách người nông dân vẫn làm từ hàng thế kỷ ở châu Á và trên khắp thế giới.
Canh tác theo đường đồng mức (Contour Farming): Trên đất dốc, cày và trồng cây theo đường đồng mức (đường bình độ) thay vì theo chiều dốc để giảm tốc độ dòng chảy của nước. Ở chỗ đất dốc, trồng theo bậc thang hay theo đường viền (đường đồng mức) sẽ giảm bớt sự mất nước.
Làm ruộng bậc thang: Trên các sườn dốc lớn, xây dựng các bậc thang giúp giảm độ dốc, giữ đất và nước.
Luân canh và đa canh (trồng xen): Các hệ thống canh tác này giúp duy trì độ phì nhiêu của đất, tăng cường sức khỏe đất và khả năng chống chịu xói mòn. Đa dạng hóa cây trồng làm tăng tính đa dạng thực vật và tạo môi trường sống cho các loài động vật (chim, nhện, cóc, v.v.), từ đó khống chế côn trùng.
Tránh đất trống: Đảm bảo đất luôn được che phủ, ngay cả trong thời gian không có cây trồng chính.

5.3. Quản Lý Nước Hiệu Quả

Kiểm soát dòng chảy: Xây dựng các đê nhỏ, bờ bao, rãnh thoát nước, và hệ thống thủy lợi hợp lý để kiểm soát dòng chảy của nước mưa, ngăn ngừa tập trung thành dòng lớn gây xói mòn.
Trồng rừng đầu nguồn: Bảo vệ và phát triển rừng đầu nguồn giúp giữ nước, điều hòa dòng chảy và giảm thiểu lũ lụt, xói mòn. Việc này liên quan tới tái lập thảm thực vật.

6. Kết Luận

Xói mòn đất là một hiểm họa thầm lặng nhưng có sức tàn phá khủng khiếp đối với đất nông nghiệp và môi trường. Tuy nhiên, với các biện pháp phòng chống và cải tạo khoa học, tập trung vào việc bảo vệ lớp đất mặt, tăng cường chất hữu cơ và áp dụng các kỹ thuật canh tác bền vững, chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát và giảm thiểu tác hại của nó. congnghenongnghiep.vn cam kết cung cấp những kiến thức chuyên sâu để hỗ trợ bà con nông dân trong việc bảo vệ tài nguyên đất, kiến tạo nền nông nghiệp thịnh vượng và bền vững cho tương lai.

Tags:Giữ Nước Hữu Cơ

Bài Trước Đó